پتاسیم یدید(به زبان انگلیسی Potassium Iodide) با نام دیگر کالیم یدید، یک ترکیب غیر عالی و یونی با فرمول شیمیایی KI و جرم مولی 166g/mol است. پتاسیم یدید نام های مختلف دیگری مانند یدوپتاسیم، پتید و یدید پتاسیم دارد.
این ترکیب شیمیایی همانند سایر ترکیبات یونی پتاسیم، دارای مشتقات زیاد است که در تمام آن ها، 99% ترکیب سازنده KI است. این ترکیب شیمیایی در دمای اتاق به شکل بلور های سفید با چگالی 3.13g/cm3 است و همچنین دمای ذوب آن برابر با 681 درجه سلسیوس است. از نظر وزنی، بلور پتاسیم یدید شامل 76.44 درصد ید و 23.56 درصد پتاسیم است. ساختار بلوری پتاسیم یدید را می‌توانید در تصویر پایین مشاهده کنید :
ویژگی‌های پتاسیم یدید
- ساختار بلوری سفید
- در دمای اتاق جامد است.
- ید موجود در آن کاملا پایدار است و هیچگونه خاصیت رادیواکتیوی ندارد.
- پتاسیم یدید در دما و فشار معمولی( دمای 25 درجه سلسیوس و فشار 1atm) پایدار است.
- طعم تلخ و نمکی
کاربرد پتاسیم یدید
- ساخت دارو و مصارف پزشکی
- استفاده در تولید مواد شوینده
- در تولید نایلون 6 و 6
- صنایع هسته ای
- در واکنش های تیتراسیون( یودمتری )
- تولید مکمل های غذایی و ورزشی
- محافظت از غده تیروئید در برابر ید رادیواکتیو
- به عنوان عامل نگهدارنده و ضدعفونی کننده طبیعی در بسته بندی های غذایی
- ساخت صابون
- تولید رنگ
- امولسیون های فیلم عکاسی
- جز مواد اولیه تولید روغن های روانکاری
- تولید داروی ضدسرطان تیروئید
- تولید دارو هایی برای برقراری تعادل هورمونی
- ساخت دارو های خلط آور برای باز شدن راه تنفسی بیمار
- تولید پماد برای بهبود جای زخم و سوختگی
- تولید نمک های رژیمی برای افراد دارای فشار خون
- مورده استفاده در صنعت، برای فیلتراسیون کلرید ها و برومید ها
نکات ایمنی کار با پتاسیم یدید
در صورت استفاده از غلظت بیش از حد آن، حتما از دستکش و عینک استفاده کنید. برخورد آن با پوست دست باعث ایجاد سوزش و حساسیت های پوستی خواهد شد. اگر با پوست دست برخورد کرد، ابتدا فورا آن قسمت را با آب شست و شو دهید و سپس به پزشک مراجعه کنید. در هنگام کار با پتاسیم یدید، ممکن است در معرض سمیت پتاسیم یا یدیسم قرار گیرید. این سمیت شامل علائم زیر می‌باشد :
- سر درد
- ضربان قلب نامنظم
- درد دندان و لثه
- حالت سرگیجه
- افزایش آب دهان
- سوزش دهان یا گلو
نکات پزشکی پتاسیم یدید
ماده پتاسیم یدید بسیار برای بدن ضروری و مفید است. بسیاری از مواد غذایی منبع سرشاری از پتاسیم و ید هستند که کمبود آن به طور معمول رخ نمی‌دهد. مصرف پتاسیم یدید به طور معمول خطر یا عوارضی به همراه ندارد مگر افراد خاصی که حساسیت به ید دارند و یا افراد بالای 40 سال نیاز به مصرف پتاسیم یدید ندارند. البته افراد بالای 40 سال که در معرض ید رادیواکتیو زیادی قرار گرفته اند نیز، باید مصرف کنند.
نگهداری پتاسیم یدید
نور مستقیم آفتاب و همچنین رطوبت( بیشتر از یک حدی) برای پتاسیم یدید مضر است باعث می‌شود که رنگ سفید آن به زرد تغییر پیدا کند. این تغییر به خاطر ایجاد مولکول های اکسید ید است. پس برای نگهداری آن باید شرایط زیر را رعایت کرد :
- در محیط خنک و خشک نگهداری شود.
- به دور از نور آفتاب( یا حداقل نور مستقیم آفتاب به آن نخورد )
- درب ظرف محک و پلمپ باشد.
- محیط اسیدی یا بازی نباشد.
مشخصات پتاسیم یدید
| فرمول شیمیایی | KI |
| جرم مولی | 166 g/mol |
| چگالی | 3.13 g/cm3 |
| درصد وزنی واحد سازنده | I – 23%K |
| شکل ظاهری | white crystalline solid |
| دمای ذوب | 681 °C |
| دمای جوش | 1330 °C |
| انحلال در آب | 128 g/100ml |
سوالات متداول درباره پتاسیم یدید
در این بخش، به سوالات متداولی که بیشتر درباره پتاسیم یدید پرسیده شده است می‌پردازیم :
انحلال پتاسیم یدید در آب چگونه و چقدر است ؟
پتاسیم یدید در آب محلول است و به خوبی حل می‌شود. با حل شدن پتاسیم یدید در آب، یون کاتیون پتاسیم و یون آنیون ید تولید می‌شود( که باعث افزایش رسانایی آب خواهد شد). پتاسیم یدی قابلیت این را دارد که در دمای محیط(25 درجه سانتی گراد) در 100 میلی لیتر آب، به میزان 128 گرم حل شود.
خمیر دندان فیل چیست ؟ چگونه با پتاسیم یدید تولید می‌شود ؟
یکی از واکنش های جالب پتاسیم یدید، واکنش آن با آب اکسیژنه است که محصول واکنش به شکل حباب های بهم پیوسته و ریز از محلول جدا می‌شود که محصول این واکنش به خمیر دندان فیل شناخته می‌شود. این آزمایش یکی از معروف ترین آزمایش های علم شیمی در سراسر جهان شده است و امروزه به یک تفریح مفرح و امن تبدیل شده است.
آیا پتاسیم یدید رسانا است ؟
پتاسیم یدید به طور جامد، به دلیل ساختار کریستالی و یونی رسانایی ندارد ولی با حل شدن در آب کاتیون پتاسیم و آنیون ید تولید می‌کند که این یون ها در آب مانند حاملان بار عمل خواهند کرد و رسانایی آب زیادتر خواهد شد.
پودر پتاسیم یدید چه فرقی با قرص آن دارد ؟
معمولا در بازار به صورت پودری عرضه می‌گردد ولی در برخی مصارف، استفاده از آن به صورتی قرصی راحتتر است پس برخی شرکت ها آن را به صورتی قرصی وارد بازار می‌کنند.
برای انجام واکنش خمیر دندان فیل نیاز به چه موادی داریم ؟
این واکنش همان واکنش پتاسیم یدید با آب اکسیژنه است. بجز مواد گفته شده، نیاز به یک محیط باز و یک ظرف(ترجیحا استوانه ای شکل برای ایجاد شکل بهتر) دارید.
آیا تولید خمیر دندان فیلم( واکنش پتاسیم یدید با آب اکسیژنه) خطرناک است ؟
خطر جدی ندارد.
آب اکسیژنه ممکن است با برخورد به پوسته دست باعث بروز مشکلات پوستی شود. از طرفی دیگر چون این آزمایش سرعت بالایی دارد و ممکن است محصولات آن به سمت چشم شما پرتاب شود، پس حتما عینک لازمه این واکنش است. از طرفی دیگر، پتاسیم یدید غلیظ نیز باعث آسیب های پوستی می‌شود. پس عینک و دستکش باعث جلوگیری از خطر خواهد شد.
